Kanatlı hayvan yetiştiriciliğinde, ana hedef ekonomik kârın maksimize edilmesidir. İşletmelerde kârın beklenen düzeyde olabilmesi için, solunum sistemi enfeksiyonlarının etkin bir şekilde tedavi edilmesi gerekmektedir. Modern işletmelerde solunum sistemi hastalıkları, en önemli sorunlardan biri olarak öne çıkmaktadır. Bu hastalıkların yönetiminde ilk adım, enfeksiyon etkenlerinin doğru bir şekilde izole edilmesi ve tanımlanmasıdır. Bu makalede, kanatlı hayvanlarda sıkça karşılaşılan ve solunum sistemini etkileyen önemli patojenler ele alınacaktır.
Anahtar Kelimeler: Solunum sistemi, enfeksiyonlar, kanatlı hayvanlar.
A. Bakteriyel Solunum Sistemi Patojenleri
1.Bordetella avium: Hindilerde Hindi Korizası (HK) oluşturur; tavuklarda semptomlar daha hafif olabilir. Belirtiler arasında hapşırma, öksürme, burun akıntısı ve trakeada mukoid eksudat birikimi bulunur. Düşük mortalite fakat yüksek morbidite gözlenir. Bulaşma genellikle direkt temas, altlık ya da su yoluyla olur. Aşılama ve oksitetrasiklin gibi antibiyotiklerle tedavi edilebilir. Bu bakteri, aerobik, Gram negatif ve küçük çomak şeklindedir.
2. Escherichia coli: Çoğunlukla mikoplazmalar ve virüslerle birlikte solunum yolu enfeksiyonlarına neden olur. Mortalitesi yüksek olabilir, antibiyotiklere dirençli suşlar mevcut. Aşılama korunma için etkilidir. McConkey Agar'da üreyen, Gram negatif, hareketli çomaklardır.
3. Haemophilus paragallinarum: Tavuklarda İnfeksiyöz Koriza (İK) yapar; sinüs ve mukoz membranlarda inflamasyon görülebilir. Pnömoni nadirdir. Bulaşma solunum yoluyla olur ve bakterin aşılar koruyucudur. Tedavi zorlayıcıdır, sülfonamidler etkili olabilir. Gram negatif, pleomorfik ve NAD/NADH gerektiren bir bakteridir.
4. Mikoplazma türleri: M. gallisepticum, M. synoviae, M. meleagridis ve M. iowae, sinüzit, hava kesesi yangısı ve topallığa neden olabilir. Yumurtadan da bulaşabilirler. Aşılama ve bakterinler korunmada etkilidir. Tylosin gibi antibiyotikler tedavide kullanılır. Hücre duvarı olmayan ve yavaş üreyen mikroorganizmalardır.
5. Pasteurella multocida: Kanatlı Kolerası (KK) etkenidir. Akut kolerada yüksek mortalite, kronik kolerada ise lokalize semptomlar görülür. İnfeksiyon kaynağı latent hastalardır. Tedavi zor olabilir, ancak yüksek doz antibiyotikler etkili olabilir. Gram negatif ve hareketsiz çomaklardır.
6. Riemerella anatipestifer: Ördek, hindi ve kazlarda infeksiyon yapar. Semptomlar arasında göz-burun akıntısı ve tremorlar bulunur. Bulaşma küçük yaralanmalar ve damlacık infeksiyonu yoluyla olur. Tedavi zor olup, sülfonamidler etkili olabilir. Gram negatif, hareketsiz çomaklardır.
7. Ornithobacterium rhinotracheale: Hindilerde ve tavuklarda solunum sistemi bozukluklarına neden olur. Bulaşma genellikle direkt temasla olur. Korunma için hijyen ve aşılama önerilir. Gram negatif ve mikroaerobik pleomorfik çomaklardır.
B. Viral Solunum Sistemi Patojenleri
1. Adenovirus Grup 1: Kanatlılarda solunum yolu enfeksiyonlarına neden olur, ancak rolü net değildir. Genellikle diğer patojenlerle birlikte bulunur.
2. İnfeksiyöz Bronşitis Virusu (IBV): Solunum güçlüğü, öksürük ve burun akıntısı ile hava keselerinde eksudat birikimine yol açar. Tavuklarda görülür ve aşılama ile korunma sağlanır.
3. İnfluenza Virus Tip A: Solunum, sindirim ve üreme sistemlerini etkileyebilir. Morbidite ve mortalite yüksek olabilir. Korunma için aşı önerilir.
4. Laringotracheitis Virusu (LTV): Tavuklarda burun akıntısı, öksürük ve göz sulanmasına neden olur. Morbidite yüksektir ve aşılama ile korunma sağlanır.
5. Newcastle Hastalığı Virusu (NHV): Tavuklarda yüksek morbidite ve mortaliteye yol açar. Aşılama en etkili korunma yöntemidir, ancak virusun tamamen inaktivasyonu zordur.
6. Diğer Paramikzoviruslar: PMV Tip 2, 3 ve 6, çeşitli solunum semptomları ve yumurta verimi düşüşüne neden olur. Aşılama PMV Tip 3'e karşı yapılır.
7. Pneumoviruslar (PV): Tavuklarda Şiş Kafa Hastalığı ve hindilerde Hindi Rhinotracheitis (TRT) yapar. TRT’de yüksek morbidite, düşük mortalite gözlenir. Korunma canlı veya inaktif aşılar ile sağlanır.
8. Reoviruslar: Tendosynovitis ve artrit yapar. Solunum sisteminde çeşitli enfeksiyonlarla ilişkilidir. Aşılama ile korunma sağlanabilir.
C. Mikotik Solunum Sistemi Patojenleri
1. Aspergillus türleri: Aspergillozise neden olur; solunum güçlüğü, dermatitis ve oftalmitis ile seyreder. A. fumigatus ve A. flavus önemli etkenlerdir. Tedavi güç olabilir; nystatin ve Amphotericin B etkili ilaçlardır. Aspergillus türleri konidialar ile tanınır.c